Wprowadzenie do zaburzeń nastroju
Definicja i zakres zaburzeń nastroju
Zaburzenia nastroju, historycznie określane również jako zaburzenia afektywne, stanowią grupę zaburzeń psychicznych, w których fundamentalnym problemem jest patologiczna zmiana nastroju lub afektu. Zmiana ta manifestuje się najczęściej jego obniżeniem, co jest charakterystyczne dla depresji (często z towarzyszącym lękiem), lub jego patologicznym podwyższeniem, obserwowanym w stanach manii lub hipomanii. Zaburzenia te cechują się okresowymi zmianami w sferze emocjonalnej, nastroju oraz poziomie aktywności. Obejmują one szerokie spektrum stanów klinicznych, od łagodnych, subklinicznych wahań nastroju, po ciężkie, zagrażające życiu epizody depresyjne i maniakalne, które w sposób znaczący upośledzają codzienne funkcjonowanie jednostki w sferze osobistej, społecznej i zawodowej.
W najnowszej Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-11, opracowanej przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), nazwa tej kategorii zaburzeń została zmieniona z "Zaburzenia nastroju [afektywne]" (kody F30-F39 w ICD-10) na "Zaburzenia nastroju" (Mood disorders – kody 6A60–6A8Z w ICD-11), co wiązało się z usunięciem alternatywnej nazwy "zaburzenia afektywne". Analogicznie, historyczny termin "choroba afektywna dwubiegunowa" został w ICD-11 zastąpiony przez "choroba dwubiegunowa". Ta zmiana terminologiczna może odzwierciedlać dążenie do większej precyzji oraz potencjalnie szerszego rozumienia tych zaburzeń. Nie ogranicza ich wyłącznie do komponentu afektywnego, lecz obejmuje również zmiany w poziomie aktywności i energii jako kluczowe elementy diagnostyczne. Jest to szczególnie widoczne w zaktualizowanych kryteriach epizodów manii i hipomanii, które obligatoryjnie uwzględniają "zwiększoną aktywność lub subiektywne doświadczenie zwiększonej energii" obok zmian nastroju. Taka ewolucja w konceptualizacji, kładąca większy nacisk na obserwowalne zmiany w zachowaniu i poziomie energii, a nie tylko na subiektywny stan emocjonalny, może ułatwiać bardziej obiektywną i spójną diagnozę w różnych kontekstach klinicznych i kulturowych.
Kluczowe systemy klasyfikacyjne: ICD-11 i DSM-5 – ogólne zmiany i znaczenie
Dwa główne systemy klasyfikacyjne stosowane w psychiatrii to DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition) oraz ICD-11 (International Classification of Diseases, 11th Revision).
DSM-5, opublikowany przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne w 2013 roku, wprowadził istotne zmiany w klasyfikacji zaburzeń nastroju. Przede wszystkim, wcześniejszy, jednolity rozdział "zaburzenia nastroju" z DSM-IV został zastąpiony dwoma nowymi, odrębnymi rozdziałami: "zaburzenia nastroju dwubiegunowe i pokrewne" oraz "zaburzenia depresyjne". Ta reorganizacja podkreśla fundamentalne różnice między tymi dwiema grupami zaburzeń. DSM-5 wprowadził również nowe kategorie diagnostyczne, takie jak zaburzenie o destrukcyjnej regulacji nastroju (DMDD) czy zaburzenie dysforyczne przedmiesiączkowe (PMDD), a także pewne elementy podejścia wymiarowego do oceny objawów. Istotną zmianą systemową w DSM-5 było przejście na nieosiowy opis diagnozy, rezygnując z wcześniejszego systemu wieloosiowego.
ICD-11, opracowana przez Światową Organizację Zdrowia, oficjalnie weszła w życie 1 stycznia 2022 roku. Jest to klasyfikacja całkowicie elektroniczna, funkcjonująca jako dynamiczna baza danych. Kody diagnostyczne w ICD-11 mają strukturę alfanumeryczną (np. 6A60 dla choroby dwubiegunowej typu I). Podobnie jak DSM-5, ICD-11 wprowadza istotne zmiany w grupowaniu zaburzeń nastroju; na przykład zaburzenie cyklotymiczne zostało włączone do kategorii zaburzeń dwubiegunowych, a dystymia do kategorii zaburzeń depresyjnych. Kluczowe dla ICD-11 jest to, że zaburzenia nastroju są definiowane na podstawie typów epizodów nastroju (depresyjnego, maniakalnego, mieszanego i hipomaniakalnego) oraz ich wzorca (przebiegu) w czasie. Same epizody nastroju nie są kodowane jako oddzielne jednostki chorobowe.
Oba systemy klasyfikacyjne odgrywają kluczową rolę w standaryzacji diagnoz i badaniach naukowych. Zauważalna jest tendencja do bardziej zniuansowanego i wymiarowego podejścia, z wprowadzeniem licznych specyfikatorów (np. "z objawami lęku", "z cechami mieszanymi") pozwalających na dokładniejszy opis kliniczny. Podział zaburzeń nastroju na odrębne kategorie dwubiegunowych i depresyjnych sygnalizuje konsensus co do fundamentalnych różnic między nimi, co ma kluczowe implikacje dla praktyki klinicznej.
Depresja jednobiegunowa
Depresja to złożone zaburzenie nastroju, charakteryzujące się długotrwałym obniżeniem nastroju, utratą zdolności do odczuwania przyjemności (anhedonią) i spadkiem energii.
Definicje i kryteria diagnostyczne według ICD-11 i DSM-5
Depresja, określana również jako zaburzenie depresyjne jednobiegunowe, jest złożonym, często przewlekłym lub nawracającym zaburzeniem nastroju. Fundamentalnymi cechami depresji są długotrwale utrzymujące się obniżenie nastroju, utrata zdolności do odczuwania przyjemności (anhedonia), spadek poziomu energii oraz istotne zaburzenia funkcjonowania w codziennym życiu.
Kryteria diagnostyczne według ICD-11:
- Pojedynczy epizod depresyjny (kod 6A70): Diagnozowany w przypadku obecności jednego epizodu depresyjnego, bez wcześniejszych epizodów afektywnych. Epizod depresyjny to okres obniżonego nastroju lub zmniejszonego zainteresowania/przyjemności, trwający co najmniej dwa tygodnie, z towarzyszącymi innymi objawami (np. trudności z koncentracją, poczucie bezwartościowości, myśli samobójcze, zmiany apetytu/snu, zmęczenie). Wymagane jest co najmniej pięć z dziesięciu objawów, w tym jeden podstawowy.
- Zaburzenia depresyjne nawracające (kod 6A71): Rozpoznanie stawia się w przypadku historii co najmniej dwóch epizodów depresyjnych, oddzielonych okresem bez istotnych zaburzeń nastroju, bez historii epizodów (hipo)maniakalnych.
- Dystymia (kod 6A72): Przewlekłe (co najmniej 2 lata u dorosłych) obniżenie nastroju (lub drażliwość u dzieci/młodzieży), z dodatkowymi objawami depresyjnymi, które nie spełniają kryteriów pełnego epizodu depresyjnego.
Kryteria diagnostyczne według DSM-5 (Duże Zaburzenie Depresyjne - MDD):
- Podstawą rozpoznania jest wystąpienie co najmniej jednego Epizodu Dużej Depresji (MDE).
- Epizod Dużej Depresji (MDE): Obecność co najmniej pięciu z dziewięciu objawów (w tym obniżony nastrój lub anhedonia) przez co najmniej dwa tygodnie, powodujących cierpienie lub upośledzenie funkcjonowania. DSM-5 usunęło kryterium wykluczenia żałoby, co oznacza, że diagnoza MDD jest możliwa u osoby przeżywającej żałobę, jeśli spełnione są pełne kryteria.
Oba systemy kładą nacisk na czas trwania objawów (minimum 2 tygodnie) i ich negatywny wpływ na funkcjonowanie.
Tabela 1: Porównanie kluczowych kryteriów diagnostycznych epizodu depresyjnego wg ICD-11 i DSM-5
| Cecha kryterium | ICD-11 (Epizod depresyjny) | DSM-5 (Epizod dużej depresji) |
|---|---|---|
| Objawy rdzeniowe (przynajmniej jeden wymagany) | 1. Obniżony nastrój LUB 2. Zmniejszone zainteresowanie lub zdolność do odczuwania przyjemności (anhedonia) |
1. Obniżony nastrój LUB 2. Utrata zainteresowania lub przyjemności (anhedonia) |
| Minimalna liczba objawów (łącznie z rdzeniowymi) | Co najmniej 5 z 10 objawów (w tym 1 rdzeniowy) | Co najmniej 5 z 9 objawów (w tym 1 rdzeniowy) |
| Czas trwania objawów | Co najmniej 2 tygodnie, przez większość dnia, prawie codziennie | Co najmniej 2 tygodnie, przez większość dnia, prawie codziennie |
| Znaczenie kliniczne | Powodują znaczące cierpienie lub upośledzenie funkcjonowania | Powodują klinicznie istotne cierpienie lub upośledzenie funkcjonowania |
| Lista dodatkowych objawów (przykłady) | Trudności z koncentracją, poczucie beznadziejności/bezwartościowości/winy, myśli o śmierci/samobójstwie, zmiany apetytu/masy ciała, zaburzenia snu, pobudzenie/spowolnienie psychoruchowe, zmęczenie/utrata energii | Zmniejszona zdolność myślenia/koncentracji/niezdecydowanie, poczucie bezwartościowości/winy, myśli o śmierci/samobójcze/plany/próby, zmiany apetytu/masy ciała, bezsenność/hipersomnia, pobudzenie/spowolnienie psychoruchowe, zmęczenie/utrata energii |
| Podejście do żałoby | Żałoba nie wyklucza diagnozy, jeśli kryteria epizodu są spełnione; wskazówki do różnicowania. | Kryterium wykluczenia żałoby usunięte; diagnoza możliwa, jeśli kryteria MDE są spełnione. |
Obraz kliniczny: objawy emocjonalne, poznawcze, behawioralne i somatyczne
Interaktywny eksplorator objawów
Kliknij na kategorię, aby zobaczyć typowe objawy depresji.
Wybierz grupę objawów, aby wyświetlić szczegóły.
W najcięższych postaciach depresji mogą występować objawy psychotyczne, takie jak urojenia (np. winy, kary, ubóstwa, katastrofy, choroby somatycznej) czy rzadziej omamy. Obecność objawów psychotycznych znacząco wpływa na rokowanie i wybór metod leczenia.
Polimorfizm objawów depresji, a zwłaszcza częsta obecność licznych i niespecyficznych skarg somatycznych, nierzadko prowadzi do sytuacji, w której pacjenci w pierwszej kolejności poszukują pomocy u lekarzy specjalności innych niż psychiatria. Może to opóźniać właściwą diagnozę i leczenie.
Etiologia i czynniki ryzyka
Etiologia depresji jest złożona i wieloczynnikowa, co najlepiej oddaje model biopsychospołeczny. Zakłada on, że za rozwój zaburzenia odpowiada współdziałanie czynników biologicznych, psychologicznych oraz społeczno-środowiskowych.
Interaktywny model biopsychospołeczny
Kliknij na element diagramu, aby dowiedzieć się więcej o przyczynach depresji.
1. Czynniki biologiczne
2. Czynniki psychologiczne
3. Czynniki społeczne i środowiskowe
Należy podkreślić istnienie dwukierunkowej zależności między depresją a chorobami somatycznymi oraz stresem. Do czynników ochronnych należą: silne wsparcie społeczne, zdrowy styl życia, umiejętności radzenia sobie ze stresem, pozytywne wzorce myślenia, wysoka samoocena oraz wczesne rozpoznanie i leczenie.
Choroba afektywna dwubiegunowa (CHAD)
CHAD charakteryzuje się występowaniem epizodów depresji oraz manii lub hipomanii. Zrozumienie różnic między tymi stanami jest kluczowe dla diagnozy i leczenia.
Definicje i typologia według ICD-11 i DSM-5
Zaburzenie afektywne dwubiegunowe (CHAD), historycznie znane jako psychoza maniakalno-depresyjna, to grupa nawracających zaburzeń nastroju, charakteryzujących się występowaniem epizodów depresyjnych oraz epizodów patologicznie podwyższonego nastroju – manii lub hipomanii. Te skrajnie różne stany nastroju mogą być rozdzielone okresami eutymii lub przechodzić bezpośrednio jeden w drugi.
Typologia i kody ICD-11:
- Choroba dwubiegunowa typu I (kod 6A60): Wymaga historii co najmniej jednego epizodu maniakalnego. Epizody depresyjne są częste, ale niekonieczne do diagnozy.
- Choroba dwubiegunowa typu II (kod 6A61): Wymaga historii co najmniej jednego epizodu hipomaniakalnego ORAZ co najmniej jednego epizodu dużej depresji. Brak historii pełnego epizodu maniakalnego.
- Cyklotymia (kod 6A62): Przewlekłe (min. 2 lata) zaburzenie z licznymi okresami objawów hipomanii i depresji, które nie spełniają pełnych kryteriów epizodów.
- Inne określone (6A6Y) i nieokreślone (6A6Z) zaburzenia dwubiegunowe.
Typologia i kryteria DSM-5:
- Zaburzenie dwubiegunowe typu I: Wymaga co najmniej jednego epizodu maniakalnego.
- Zaburzenie dwubiegunowe typu II: Wymaga co najmniej jednego epizodu hipomaniakalnego I co najmniej jednego epizodu dużej depresji. Brak historii manii.
- Zaburzenie cyklotymiczne: Min. 2 lata (1 rok u dzieci/młodzieży) licznych okresów objawów hipomanii i depresji, niespełniających pełnych kryteriów epizodów.
- Inne kategorie: wywołane substancjami/lekami, powstałe w wyniku innego stanu medycznego, inne określone, nieokreślone.
Kluczową różnicą między CHAD I a CHAD II jest obecność (CHAD I) lub brak (CHAD II) pełnego epizodu maniakalnego. CHAD jest rozumiane jako spektrum zaburzeń.
Kryteria diagnostyczne epizodów w CHAD (wg ICD-11 i DSM-5)
Poniżej przedstawiono kryteria dla poszczególnych epizodów. Zarówno ICD-11, jak i DSM-5 podkreślają, że do rozpoznania epizodu (hipo)maniakalnego konieczna jest nie tylko zmiana nastroju, ale również obligatoryjnie towarzysząca jej zmiana poziomu energii lub aktywności.
Porównanie epizodów w CHAD
Wybierz epizod, aby zobaczyć jego charakterystykę.
Tabela 2: Porównanie kluczowych kryteriów diagnostycznych epizodu maniakalnego, hipomaniakalnego i mieszanego wg ICD-11 i DSM-5
| Cecha kryterium | Epizod maniakalny (ICD-11 / DSM-5) | Epizod hipomaniakalny (ICD-11 / DSM-5) | Epizod mieszany (ICD-11) / Specyfikator "z cechami mieszanymi" (DSM-5) |
|---|---|---|---|
| Kluczowe objawy nastroju i energii/aktywności | Nastrój: euforia, drażliwość, ekspansywność ORAZ zwiększona aktywność/energia | Nastrój: łagodne podwyższenie, drażliwość ORAZ zwiększona aktywność/energia | ICD-11: Kilka nasilonych objawów maniakalnych I kilka depresyjnych; zmieniony nastrój. DSM-5: Pełne kryteria dla epizodu (hipo)maniakalnego LUB depresyjnego PLUS min. 3 objawy z przeciwnego bieguna. |
| Minimalny czas trwania | ICD-11: min. 1 tydzień (chyba że skrócony leczeniem) DSM-5: min. 1 tydzień (lub krócej, jeśli hospitalizacja) |
ICD-11: min. "kilka dni" DSM-5: min. 4 kolejne dni |
ICD-11: Min. 2 tygodnie (chyba że skrócony leczeniem). DSM-5: Czas trwania epizodu podstawowego. |
| Nasilenie i wpływ na funkcjonowanie | Znaczne upośledzenie LUB hospitalizacja LUB objawy psychotyczne | Brak znacznego upośledzenia, nie wymaga hospitalizacji (zmiana obserwowalna przez innych) | ICD-11: Klinicznie istotne cierpienie/upośledzenie. DSM-5: Zależne od epizodu podstawowego, cechy mieszane często zwiększają cierpienie. |
| Obecność objawów psychotycznych | Mogą występować | Nie występują (jeśli są, to mania) | ICD-11: Mogą występować. DSM-5: Zależne od epizodu podstawowego. |
Obraz kliniczny poszczególnych epizodów
Szczegółowy opis objawów emocjonalnych, poznawczych, behawioralnych i somatycznych dla każdego typu epizodu (maniakalnego, hipomaniakalnego, depresyjnego w CHAD oraz mieszanego) znajduje się w interaktywnym eksploratorze powyżej (sekcja "Porównanie epizodów w CHAD").
Warto podkreślić, że depresja w przebiegu CHAD, w porównaniu do depresji jednobiegunowej, może częściej charakteryzować się tzw. objawami atypowymi (hipersomnia, hiperfagia, przyrost masy ciała, "paraliż ołowiany", większa reaktywność nastroju) oraz częstszymi objawami psychotycznymi.
Stany mieszane, z jednoczesnym występowaniem objawów manii i depresji, są szczególnie niebezpieczne i wiążą się ze znacznie podwyższonym ryzykiem prób samobójczych.
Etiologia i czynniki ryzyka CHAD
Etiologia CHAD jest złożona i wynika z interakcji czynników genetycznych, biologicznych oraz psychospołecznych. Dominuje model podatność-stres.
- Czynniki genetyczne: Bardzo silne podłoże genetyczne; ryzyko zachorowania u krewnych pierwszego stopnia jest znacznie podwyższone. Dziedziczenie poligenowe.
- Czynniki neurobiologiczne: Dysregulacja neuroprzekaźników (noradrenalina, dopamina, serotonina), zmiany w strukturach mózgu (układ limbiczny, kora przedczołowa), dysregulacja osi HPA, zaburzenia rytmów okołodobowych, zmiany w metabolizmie komórkowym.
- Czynniki psychologiczne: Stresujące wydarzenia życiowe, trauma wczesnodziecięca (przemoc, zaniedbanie).
- Czynniki środowiskowe i styl życia: Brak wsparcia społecznego, używanie substancji psychoaktywnych (alkohol, narkotyki mogą wyzwalać epizody), zaburzenia rytmu dobowego (deprywacja snu jest istotnym czynnikiem ryzyka), czynniki sezonowe (u części pacjentów).
Szczególną rolę w patofizjologii CHAD wydają się odgrywać zaburzenia rytmów biologicznych, zwłaszcza cyklu sen-czuwanie.
Proces diagnostyczny w zaburzeniach nastroju
Proces diagnostyczny jest złożony i opiera się przede wszystkim na dokładnym wywiadzie klinicznym oraz obserwacji pacjenta. Standaryzowane narzędzia psychometryczne oraz badania dodatkowe pełnią rolę pomocniczą.
Rola wywiadu klinicznego i obserwacji
Wywiad kliniczny jest fundamentem diagnozy. Obejmuje zebranie informacji o:
- Aktualnych i przeszłych objawach (charakter, nasilenie, czas trwania, wpływ na funkcjonowanie).
- Historii wszystkich epizodów nastroju (depresyjnych, maniakalnych, hipomaniakalnych, mieszanych) – kluczowe dla różnicowania CHAD od depresji jednobiegunowej. Należy aktywnie pytać o objawy (hipo)manii.
- Przebiegu choroby, odpowiedzi na leczenie.
- Myślach i zachowaniach samobójczych.
- Funkcjonowaniu psychospołecznym.
- Używaniu substancji psychoaktywnych.
- Chorobach somatycznych i przyjmowanych lekach.
- Wywiadzie rodzinnym (występowanie zaburzeń psychicznych u krewnych).
Obserwacja kliniczna dotyczy wyglądu, zachowania, kontaktu, nastroju, afektu, napędu, mowy, treści wypowiedzi.
Wywiad od rodziny (heteroanamneza) jest często nieoceniony, zwłaszcza gdy pacjent ma ograniczony wgląd.
Ścieżka diagnostyczna
Diagnoza zaburzeń nastroju jest procesem wieloetapowym, opartym głównie na szczegółowej ocenie klinicznej.
Standaryzowane narzędzia przesiewowe i diagnostyczne
Kwestionariusze i skale są uzupełnieniem wywiadu, służą do przesiewu, oceny nasilenia i monitorowania. Wyniki wymagają interpretacji klinicznej.
Narzędzia w diagnostyce depresji:
- Kwestionariusz Zdrowia Pacjenta PHQ-9: Krótkie narzędzie samooceny do przesiewu i monitorowania.
- Skala Depresji Becka (BDI): Popularna skala samooceny nasilenia objawów depresji.
- Skala Depresji Hamiltona (HDRS): Skala obserwacyjna, wypełniana przez klinicystę.
- Geriatryczna Skala Oceny Depresji (GDS): Dla osób w podeszłym wieku.
- Edynburska Skala Depresji Poporodowej (EPDS): Do przesiewu w kierunku depresji poporodowej.
Narzędzia w diagnostyce CHAD (ocena objawów manii/hipomanii):
- Kwestionariusz Zaburzeń Nastroju (MDQ): Narzędzie przesiewowe samoopisowe dla historii objawów (hipo)manii.
- Kwestionariusz Objawów Hipomanii HCL-32: Samoopisowy, pomaga identyfikować objawy hipomanii.
- Skala Oceny Manii Younga (YMRS): Wypełniana przez klinicystę, ocenia nasilenie objawów manii.
- Skala Samooceny Manii Altmana (ASRM): Krótka skala samoopisowa dla objawów manii/hipomanii.
Badania laboratoryjne i neuroobrazowe w diagnostyce różnicowej
Nie służą do bezpośredniego potwierdzenia diagnozy pierwotnego zaburzenia nastroju, lecz do wykluczenia innych, somatycznych przyczyn objawów lub identyfikacji współistniejących schorzeń.
Badania laboratoryjne:
- Ocena funkcji tarczycy (TSH, fT3, fT4) – niedoczynność/nadczynność tarczycy.
- Poziom witaminy B12 i kwasu foliowego – niedobory mogą powodować objawy neuropsychiatryczne.
- Morfologia krwi z rozmazem – wykrycie niedokrwistości.
- Stężenie glukozy na czczo – wykluczenie cukrzycy/hipoglikemii.
- Badania biochemiczne (elektrolity, kreatynina, mocznik, próby wątrobowe) – ocena funkcji narządów, ważne przed włączeniem niektórych leków.
- Markery stanu zapalnego (CRP, OB) – mogą być podwyższone w depresji, ale są nieswoiste.
Badania neuroobrazowe (MRI, fMRI, PET, SPECT):
Głównie w badaniach naukowych. W praktyce klinicznej MRI głowy może być zlecone do wykluczenia przyczyn organicznych (guz, udar, zmiany demielinizacyjne). Obecnie nie są rutynowo stosowane do stawiania diagnozy depresji czy CHAD.
Diagnostyka różnicowa: depresja jednobiegunowa vs. epizod depresyjny w CHAD
Rozróżnienie to jest kluczowe dla leczenia. Chociaż epizod depresyjny może wyglądać podobnie, pewne cechy mogą sugerować CHAD.
Depresja jednobiegunowa vs. dwubiegunowa
Prawidłowe rozróżnienie tych dwóch stanów ma fundamentalne znaczenie dla leczenia. Poniższy wykres porównuje kluczowe cechy różnicujące.
Wykres przedstawia typowe tendencje. Skala 1-5 (1=niski, 5=wysoki) obrazuje względną częstość lub nasilenie danej cechy w obu zaburzeniach.
Kluczowe różnice fenomenologiczne, w przebiegu klinicznym i odpowiedzi na leczenie:
- Fenomenologia epizodu depresyjnego: W CHAD częstsze objawy atypowe (hipersomnia, hiperfagia, przyrost wagi, "paraliż ołowiany", reaktywność nastroju), częstsze objawy psychotyczne, większa labilność afektywna i drażliwość.
- Przebieg kliniczny: CHAD często zaczyna się w młodszym wieku (<25 r.ż.), ma bardziej nawracający przebieg z większą liczbą epizodów. Okresy międzypizodyczne mogą być mniej stabilne. Historia rodzinna silniej obciążona CHAD.
- Odpowiedź na leczenie: Depresja w CHAD często gorzej odpowiada na monoterapię lekami przeciwdepresyjnymi. Istnieje ryzyko indukcji manii/hipomanii przez antydepresanty.
Znaczenie identyfikacji (hipo)manii w wywiadzie:
Jest absolutnie kluczowe. Należy aktywnie dopytywać o objawy podwyższonego nastroju, energii, zmniejszonej potrzeby snu, przyspieszonego myślenia, ryzykownych zachowań. Pacjenci często nie zgłaszają ich spontanicznie lub nie postrzegają jako problemu.
Nierozpoznanie CHAD i leczenie jak depresji jednobiegunowej może być szkodliwe.
Tabela 3: Kluczowe różnice diagnostyczne i kliniczne między depresją jednobiegunową a depresją w przebiegu CHAD
| Cecha różnicująca | Depresja jednobiegunowa | Depresja w przebiegu CHAD |
|---|---|---|
| Typowe objawy depresji | Obniżony nastrój, anhedonia, bezsenność, spadek apetytu/wagi, spowolnienie. | Podobne, ale mogą być różnice. |
| Objawy atypowe (częstość) | Rzadsze. | Częstsze: hipersomnia, hiperfagia, przyrost wagi, "paraliż ołowiany", reaktywność nastroju. |
| Objawy psychotyczne w depresji (częstość) | Możliwe w ciężkich epizodach. | Częstsze. |
| Wiek zachorowania (typowy) | Częściej po 40. r.ż. | Częściej <25 r.ż. |
| Przebieg (częstość nawrotów) | Ryzyko nawrotu rośnie z liczbą epizodów. | Zazwyczaj bardziej nawracający, więcej epizodów. |
| Historia epizodów (hipo)manii | Brak. | Konieczna obecność w przeszłości. |
| Wywiad rodzinny | Może być obciążony depresją jednobiegunową. | Częściej obciążony CHAD, psychozami, samobójstwami. |
| Odpowiedź na leki przeciwdepresyjne (w monoterapii) | Zazwyczaj dobra. | Często słaba lub brak; ryzyko pogorszenia. |
| Ryzyko indukcji manii/hipomanii przez antydepresanty | Niskie (jeśli nie ma ukrytej CHAD). | Wysokie; ryzyko zmiany fazy, destabilizacji. |
Diagnostyka różnicowa jest procesem, który może ewoluować w czasie.
Leczenie i zarządzanie zaburzeniami nastroju
Leczenie powinno być kompleksowe i zindywidualizowane, łącząc farmakoterapię, psychoterapię i interwencje psychospołeczne.
Podejście kompleksowe
Optymalne leczenie opiera się na zintegrowanym podejściu, które łączy:
- Farmakoterapię: Często podstawowy element, szczególnie w umiarkowanych/ciężkich epizodach i we wszystkich fazach CHAD.
- Psychoterapię: Kluczowa w leczeniu objawów, modyfikacji wzorców myślenia/zachowania, nauce strategii radzenia sobie, zapobieganiu nawrotom.
- Psychoedukację: Niezbędna dla pacjenta i rodziny; dostarcza wiedzy o chorobie, leczeniu, strategiach samopomocy.
- Interwencje psychospołeczne: Zmiany stylu życia (aktywność fizyczna, dieta, sen, unikanie substancji) i wsparcie społeczne.
Główne metody leczenia
Optymalne leczenie łączy farmakoterapię, psychoterapię i interwencje psychospołeczne. Wybierz zaburzenie, aby zobaczyć typowe podejścia.
Wybierz zaburzenie, aby wyświetlić opcje terapeutyczne.
Psychoterapia w zaburzeniach nastroju
Psychoterapia jest integralnym elementem leczenia. Może być stosowana samodzielnie w łagodniejszej depresji lub jako uzupełnienie farmakoterapii.
Psychoterapia w leczeniu depresji jednobiegunowej:
- Terapia poznawczo-behawioralna (CBT): Koncentruje się na identyfikacji i modyfikacji negatywnych wzorców myślenia i nieadaptacyjnych zachowań. Obejmuje aktywizację behawioralną, naukę rozwiązywania problemów.
- Terapia interpersonalna (IPT): Skupia się na problemach w relacjach interpersonalnych (np. żałoba, konflikty, zmiany ról).
- Terapia psychodynamiczna: Kładzie nacisk na odkrywanie nieuświadomionych konfliktów wewnętrznych i problemów z przeszłości.
- Terapia poznawcza oparta na uważności (MBCT): Łączy elementy CBT z praktyką uważności; skuteczna w zapobieganiu nawrotom depresji.
Połączenie psychoterapii i farmakoterapii jest często najskuteczniejsze w cięższej lub przewlekłej depresji.
Psychoterapia w leczeniu CHAD:
W CHAD psychoterapia jest zawsze uzupełnieniem farmakoterapii. Ma na celu pomoc w akceptacji choroby, nauce rozpoznawania wczesnych objawów nawrotów, regularnym przyjmowaniu leków, radzeniu sobie ze stresem i modyfikacji stylu życia.
- Psychoedukacja: Fundamentalny element dla pacjenta i rodziny.
- Terapia interpersonalna i rytmów społecznych (IPSRT): Pomaga stabilizować codzienne rytmy (sen, aktywność), co jest kluczowe w CHAD.
- Terapia poznawczo-behawioralna (CBT): Ukierunkowana na radzenie sobie z objawami i zapobieganie nawrotom.
- Terapia skoncentrowana na rodzinie (FFT): Angażuje rodzinę w proces leczenia, poprawia komunikację i umiejętności rozwiązywania problemów.